Katastrofa smoleńska w świetle koncepcji „kozła ofiarnego" Rene Girarda

Artykuł jest próbą interpretacji sposobu rozumienia znaczenia katastrofy smoleńskiej i tragicznej śmierci prezydenta Lecha Kaczyńskiego, a także działań i zachowań będących konsekwencją tego rozumienia pewnej części Polaków w świetle teorii „kozła ofiarnego" francuskiego filozofa i antropologa Rene Girarda. Autor omawia dwa konteksty występowania zjawiska „kozła ofiarnego". Pierwszy - biblijny, dotyczy opisanego w Księdze Kapłańskiej rytuału przebłagalnego, w którym arcykapłan symbolicznie przenosił grzechy ludu Izraela na kozła przeznaczonego na ofiarę dla Azazela. Drugi, wywodzący się z tradycji freudowskiej, a rozwinięty przez Girarda, skupia się na mitologizacji ofiary prześladowczej, która - w świadomości społecznej wspólnoty - po swej śmierci lub wypędzeniu (czego skutkiem jest oczyszczenie społeczności i przywrócenie równowagi) przechodzi na stronę sacrum, przekształcając się symbolicznie w mitycznego herosa, bóstwo „przodka założyciela" nowego porządku. To drugie ujęcie służy Autorowi do ukazania, w jaki sposób struktura narracji o katastrofie, kreowana przez część społeczeństwa polskiego, upodabnia się do uniwersalnej struktury mitologicznej mechanizmu „kozła ofiarnego". W narracji tej potrójny symbolizm Polski-Chrystusa Narodów-poległego prezydenta, zgodnie z teorią Girarda, a także głoszoną przez poetę - Jarosława Marka Rymkiewicza - koniecznością ofiary założycielskiej dla powstania nowego ruchu, nowej polityki, nowej religii zostały wprzęgnięte w działania ściśle polityczne, mające na celu zdobycie władzy.The paper explains how the 2010 Smolensk airplane catastrophe, in which Polish President Lech Kaczyński and 97 high ranking officials lost their lives, is mythologized in the social consciousness of many Poles. The author employs the concept of the scapegoat mechanism worked out by French philosopher and anthropologist, Rene Girard as a tool of explanation. The "scapegoat" is a notion generally used in two contexts. One is described in the Bible in the Book of Leviticus. On the Day of Atonement the High Priest is to sacrifice a bull for the sins of the priests, and a goat for the sins of the lay people. A third goat is to be sent into the desert to "Azazel", bearing the sins of all the people. The second context, which emerged in Freudian psychoanalysis, has been further developed by Girard who focused on mythologizing the sacrifice of the persecuted. In the community's social consciousness, after his/her death or exile, a persecuted person moves to the side of the sacred and becomes a mythical deity or hero and takes on a founding father/ mother figure who initiates a New Order (religious, social, political, ethical, etc.). This concept serves the author as a tool to present how a narrative on the catastrophe, created by a significant part of Polish society, takes on the shape (or structure) of the scapegoat myth. A narrative of triple symbolism: Poland/Christ of Nations/killed President, according to Girard's concept as well as the concept of "founding sacrifice" preached by the poet, Jarosław Marek Rymkiewicz, has been harnessed to strictly political action aimed at taking over power.Автор статьи дает интерпретацию понимания значения смоленской катастрофы и трагической смерти президента Леха Качинского, а также действий и поведений, являющихся следствием такого понимания, части поляков, в свете теории «козла отпущения» французского философа и антрополога Рене Жирара. В исследовании рассмотрено два контекста явления «козёл отпущения». Первый - библейский, касается описанного в Книге Левита ритуала жертвоприношения, когда первосвященник символически переносил грехи сынов Израиля на козла, предназначенного в жертву для Азазеля. Второй, истоки которого исходят к традициям теорий Фрейда, расширенных Жираром, концентрируется на мифологизации жертвы преследования, которая - в общественном сознании людей - после своей смерти или изгнания (следствием чего является очищение общества и восстановление равновесия) переходит в сферу сакрального, символически воплощаясь в мифического богатыря, божество «предка- основателя» нового порядка. Это второе изложение, автор статьи использовал, чтобы указать, каким образом структура повествования о катастрофе, создаваемая частью польского общества, уподобляется до универсальной структуры мифологического механизма «козла отпущения». В этом повествовании тройственный символизм Польши - Иисуса Христа Народов - погибшего президента, в соответствии с теорией Жирара, а также провозглашенной поэтом Ярославом Мареком Рымкевичем необходимостью принесения учредительной жертвы для основания нового движения, новой политики, новой религии, были использованы политическими силами с целью приобретения власти